И.К.Азизов: Ковид-19-ийн вакциныг нийлүүлэх асуудал Орос, Монголоос гадна ДЭМБ-аас багагүй хамаарна

Оросын Холбооны Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд И.К.Азизовын Mongolian Economy сэтгүүлд өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна. 

-Та хоёр орны хамтарсан гол төслүүдийн тухай манай уншигчдад танилцуулна уу?  

-Хамгийн эртний бөгөөд чухал төсөл бол 1949 онд байгуулагдсан “Улаанбаатар төмөр зам” ХК (УБТЗ) юм. Уг төмөр замын нэвтрүүлэх чадварыг 2030 он гэхэд жилд 54 сая тонн болгон нэмэгдүүлэх зорилго тавин шинэчлэлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн (энэ жил 30 орчим сая тонн ачаа тээвэрлэхээр төлөвлөж байна). Эхлээд 68 км замыг засч, дараагийн ээлжинд дахин 80 км замыг шинэчлэх төлөвлөөгөөтэй байгаа. 

Мөн УБТЗ-ын оролцоотойгоор Тавантолгойн нүүрсний ордоос Зүүнбаян өртөө хүртэл 415 км урттай төмөр замын нэг хэсэг болох 100 км замыг барьж байгуулсан. “РЖД Интернэшнл” ХХН ба “УБТЗ” ХН-ийн хооронд байгуулагдсан гэрээний дагуу гүүр, гүүрэн байгууламж барих асуудлаар техникийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байгаа. Монголын коксжих нүүрс, төмрийн хүдрийг Бугат дахь төмөрлөгийн үйлдвэрт хүргэх Зүүнбаян – Ханги – Мандал чиглэлийн 280-285 км урт төмөр замын шугам тавих төслийн ТЭЗҮ-г УБТЗ гол төлөв боловсруулах шинжтэй байна.

“РОТЭК” холдингийн бүрэлдэхүүнд багтах “Уралын турбины үйлдвэр” ХК нь нийслэлийн ДЦС-4-ийг шинэчлэх ажлаа дуусгаж байна. Энэ оны аравдугаар сарын 2-нд гуравдугаар шатны ажлыг амжилттай дуусгаж, 123 МВт-ын хүчин чадалтай гурав дахь нэгжийг ашиглалтад оруулсан. Үүний үр дүнд турбины үр ашигтай ажиллагаа есөн хувиар нэмэгдэж, ашиглалтын хугацааг 40 жилээр уртасгалаа. 2020 оны эцэс гэхэд уг төслийн ажлаа дуусгахаар төлөвлөж байна.

Түүнчлэн “ИНТЕР РАО – Экспорт” компанийн оролцоотойгоор нийслэлийн ДЦС-3-ын хүчин чадлыг 250 МВт-аар нэмэгдүүлэх ирээдүйтэй төслийн хэлэлцээ үргэлжилж байна. Нүүрс шатаах орчин үеийн технологийг нэвтрүүлснээр нүүрсний хэрэглээг жилд 387.9 мянган тонноор буюу үйлдвэрийн ашиглалтын хугацаанд 11.6 сая тонноор бууруулж, улмаар Улаанбаатар хотын байгаль орчинд эерэгээр нөлөөлж, зардал хэмнэх боломжтой.

Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн машин механизмын паркийг шинэчлэх хөтөлбөрийн хүрээнд Орост үйлдвэрлэсэн тоног төхөөрөмжийг “Внешэкономбанк”-ийн зээлийн шугамаар нийлүүлэх ажил үргэлжилж байна. Мөн манай талаас буцалтгүй тусламж үзүүлсний үндсэн дээр Монголын мал сүргийг эрүүлжүүлэх хөтөлбөрийн хоёр дахь шат хэрэгжиж дууссан. Сансар судлал, банк санхүү, эрүүл мэнд, боловсрол, харилцаа холбоо, мэдээлэл, энхийн цөмийн болон бусад орчин үеийн технологийн чиглэлээр хамтарсан төслүүд хэрэгжүүлэх боломж бий.

2014 оноос Монголын талын санаачилгаар ОХУ-аас БНХАУ руу Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжуулан хийн хоолой татах асуудлыг хэлэлцэж эхэлсэн. Энэ оны наймдугаар сарын 25-ны өдрийн онлайн хурлын үеэр “Газпром” НХН-ийн дарга А.Б.Миллер болон Монгол Улсын Шадар сайд Я.Содбаатар нар тусгай зориулалтын компани байгуулах тухай Санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Хийн хоолой барих, ашиглах төслийн ТЭЗҮ-г боловсруулах зорилгоор уг компанийг Монгол Улсад байгуулна. Энэхүү төслийн талаарх Орос-Монгол-Хятадын яриа хэлэлцээ үргэлжилж байгаа.

-Дээрх төслүүдийн хэрэгжилтэд ОХУ-ын Элчин сайдын яам ямар үүрэг гүйцэтгэж байна вэ? Тухайлбал, “Сибирийн хүч-2” хийн хоолойн ТЭЗҮ-г боловсруулах ажилд ямар дэмжлэг үзүүлж байгаа вэ?  

-Төсөл хэрэгжүүлэх гурван улсын эрх бүхий компаниудын түвшинд практик асуудлуудыг шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж талууд үзсэн. Тиймээс ТЭЗҮ-г боловсруулахад шаардлагатай чадамж бүхий хийн салбарын мэргэжилтнүүд шууд оролцож байгаа. Элчин сайдын яам нь дипломат дэмжлэг үзүүлж, Монголын удирдлагатай харилцаа холбоо тогтооход туслан ажиллаж байна.

-Бид ОХУ руу чиглэсэн экспортоо хэрхэн төрөлжүүлэх боломжтой вэ? Таны бодлоор ОХУ-ын зах зээлд хамгийн амжилт олох боломжтой Монгол бараа бүтээгдэхүүн юу вэ?  

-Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт Оросын зах зээлд чиглэсэн аж ахуйн нэгжүүдийг байгуулах боломжтой. Орос нь Евразийн эдийн засгийн холбооны гишүүн ба уг холбооны гишүүн орнуудад техникийн болон ургамлын эрүүл ахуйн нэгдсэн шаардлагууд үйлчилдэг. Тиймээс уг аж ахуйн нэгжүүдийн бүтээгдэхүүнүүд нь ЕАЭЗХ-ны бусад гишүүн орны зах зээлд нэвтрэх боломжтой. Тухайлбал, Эрхүүгийн бизнес эрхлэгчидтэй хамтарч мах боловсруулах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэр байгуулах тухай эртнээс яригдаж ирсэн. Түүнчлэн Оросын тал арьс шир худалдаж авах сонирхолтой байна.

Түүнээс гадна ЕАЭЗХ нь хөгжиж буй орнуудаас гаралтай бараанд импортын гаалийн татварын 25%-тай тэнцэх хөнгөлөлт үзүүлдэг. Танай улс холбогдох жагсаалтад ордгийн улмаас төмөр, зэс, алт, молибден, мөнгө, вольфрам, цагаан тугалга, хар тугалга, цайр, уран, газрын ховор элементууд гээд олон төрлийн ашигт малтмал экспортлохдоо давуу эрх эдэлж болно. Мөн тэдгээрийг боловсруулах хамтарсан үйлдвэрүүдийг байгуулах боломжтой.

Холбооны гишүүн орнуудын зах зээлд гарч, хэрэглэгчдийн итгэлийг олж, “Монголд үйлдвэрлэв” брэндийг нэр хүндтэй болгохын тулд бүтээгдэхүүнийхээ стандарт, чанарт анхаарал хандуулах шаардлагатай байна. Энэ нь манай хоёр талын хамтын ажиллагааны бас нэгэн ирээдүйтэй, чухал чиглэл юм.

-Хоёр орны компаниудад нөгөө улсынхаа зах зээлд нэвтрэхэд ямар нийтлэг бэрхшээл тулгарч байна вэ? 

-Бидний үзэж буйгаар онцгой бэрхшээл гээд байх юм байхгүй. Хоёр орны компаниудад бизнес эрхлэх таатай нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд Монгол, Оросын талууд орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн ажиллахыг хичээж буй.

Мэдээжийн хэрэг шийдвэрлэх шаардлагатай зарим асуудал бий. Тухайлбал, Монголын бизнес эрхлэгчид гаалийн татварт их санаа зовдог ч дээр хэлсэнчлэн тэдний бүрэн ашигладаггүй давуу эрхийн тогтолцоо байдаг. Монгол Улсад гурил импортлох квот байдаг нь бидний санааг ихэд зовоодог. Тэгээд ч эл квот нь ДХБ-ын дүрэм, журамд бүрэн нийцдэггүй.

Саяхан болж өнгөрсөн “Discover Mongolia-2020” форумын үеэр мөн Монгол улсын зарим хууль тогтоомж хоорондоо зөрчилтэй, тэдгээрийг амьдралд хэрэгжүүлэхэд асуудал үүсдэг талаар ярьсан.

-Цаашид Монгол, Оросын харилцааг өргөжүүлэхэд ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай вэ? Эрчим хүч зэрэг аль нэг салбарын харилцаанд төвлөрөх нь зүйтэй гэж та бодож байна уу?

-Тодорхой салбарт анхаарлаа төвлөрүүлэх нь хоёр талын хамтын ажиллагааны цар хүрээг зориудаар хумьж байна гэсэн үг юм. Мэдээжийн хэрэг, эрчим хүч бол бидний хамтын ажиллагааны хамгийн чухал, ирээдүйтэй салбаруудын нэг л дээ. Тухайлбал, Монгол Улсын Эрчим хүчний яам, “Оюутолгой” зэс, алтны ордыг ашиглах төслийн хөрөнгө оруулагчид зохих ёсоор бэлэн байгаа, мөн эдийн засгийн үндэслэлтэй тохиолдолд Оросын компаниуд говийн бүс нутагт хэрэгжиж буй төслүүдийг цахилгаан, дулааны эрчим хүчээр хангах үүднээс “Тавантолгой” нүүрсний ордыг түшиглэн барих ДЦС-ын төслийн ажлыг гүйцэтгэх боломжтой. Түүнчлэн бид танай улсын эрчим хүчний байгууламжуудыг цаашид шинэчлэх ажилд хувь нэмрээ оруулахад бэлэн байна.

Танай улсын хувьд, ялангуяа аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх хэтийн төлвийн үүднээс олон улсын агаарын тээврээр хангах нь чухал юм. “Роснефть” НХН нь олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлыг онгоцны түлшээр хангах, түлш цэнэглэх цогцолбор ажиллуулах хамтарсан компанийг монгол түншүүдийн хамт үүсгэн байгуулах асуудлыг хэлэлцэж байгаа.

Харамсалтай нь, Ковид-19 цар тахлын улмаас энэ оны нэгдүгээр сараас эхлэн зарим хязгаарлалт тогтоосон учир “Роснефть-Аэро”-гийн төлөөлөгчид одоог хүртэл Улаанбаатарт ирж чадаагүй байгаа. Тиймээс энэ яриа хэлэлцээ түр завсарлаад байна. Тус компани ОХУ-д болон Монгол Улсад түлш цэнэглэх цогцолборуудыг ажиллуулах туршлага хуримтлуулсан гэдгийг тэмдэглэхийг хүсэж байна. Үүний зэрэгцээ “Роснефть” нь зөвхөн бизнес эрхлээд зогсохгүй манай хоёр орны нийтлэг түүхэнд маш их анхаарал хандуулдаг. Тухайлбал, Халхын голын ялалтын 80 жилийн ойг тохиолдуулан тус компанийн хандивласан найман сая еврогоор Дорнод аймгийн Халх гол сумын засаг захиргааны шинэ төвийг барьсан.

Сүүлийн үед уул уурхайн салбар дахь хоёр талын хамтын ажиллагаа эрчимжиж байна. “Зарубежгеология” ХК болон “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ хооронд геологи-геофизикийн болон инженер-геологийн судалгааны чиглэлээр хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Түүнчлэн “Росгеология” ХК, Ашигт малтмал, газрын тосны газрын хооронд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт газрын хэвлийн геологийн судалгаа хийх гэрээ байгуулагдав. Ойрын хугацаанд эдгээр гэрээ хэрэгжинэ гэж хүлээж байгаа. Мэдээллийн технологи, сансар судлал, хөдөө аж ахуй, анагаах ухаан, цөмийн технологи, боловсрол гээд хамтын ажиллагааны эрэлт хэрэгцээтэй олон чиглэлүүд байна.

-Ковид-19 хоёр орны харилцаанд хэрхэн нөлөөлж байна вэ? 

-Ковид-19 зарчмын хувьд нөлөө үзүүлээгүй. Гэхдээ хоёр талын ажлын төлөвлөгөөнд өөрчлөлт орсон бөгөөд бид Монголын мэргэжил нэгт нөхдийнхөө хамт эдгээр саад бэрхшээлийг даван туулж байгаа. Орчин үеийн технологийн хөгжлийн түвшин нь хоёр орны зохих байгууллагууд хооронд чөлөөтэй харилцах боломжийг олгосон.

Нөгөөтээгүүр, хорио цээрийн дэглэмийн үед хоорондоо холбоо барих давтамж буурч байгаа нь улс хоорондын харилцааны цаг үеийн асуудлуудыг хэлэлцэх, шийдвэрлэх болон бусад үйл явцыг удаашруулж байна.

Бизнесийн хамтын ажиллагаагүйгээр худалдаа, эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэхэд хэцүү байна. Монгол Улсын Гаалийн ерөнхий газрын статистик мэдээгээр энэ оны эхний 9 сарын байдлаар хоёр талын худалдааны эргэлт 1.07 тэрбум ам. долларт хүрсэн ба үүнд ОХУ-ын экспорт 1.03 тэрбум, импорт 36.7 сая ам. долларт хүрсэн нь 2019 оны мөн үетэй харьцуулахад худалдааны эргэлт 21, экспорт 30, импорт 20 хувиар буурчээ.

-Олон улсын эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүд Орос, Хятадын вакцины үр дүн, аюулгүй байдалд эргэлзэж буй. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ? 

-ОХУ-ын Шинжлэх ухаан, халдварт өвчин судлал, эрүүл мэндийн салбар сайн хөгжсөн. Энэ оны наймдугаар сарын 11-нд Н.Ф.Гамалейн нэрэмжит Эпидемиологи, микро-биологийн үндэсний судалгааны төвийн бүтээсэн “Спутник-V” вакцин нь ОХУ-ын Эрүүл мэндийн яамны бүртгэлийн гэрчилгээг авсан билээ. Ингэснээр тус вакцин нь дэлхий дээрх хамгийн анхны коронавирусийн вакцин болсон юм. Энэ оны аравдугаар сарын 27-нд Оросын шууд хөрөнгө оруулалтын сан ДЭМБ-д хандан, вакциныг яаралтай бүртгүүлэх (Emergency Use Listing, EUL), урьдчилсан шалгаруулалтанд хамруулах (эмийн чанар, аюулгүй байдал, үр нөлөөг үнэлэх) тухай өргөдөл гаргасан. Тус вакцин нь ДЭМБ-ын шаардлага, стандартад нийцсэн тохиолдолд дэлхий нийтэд богино хугацаанд хүртээмжтэй болох юм.

Ур чадвар нь практик дээр батлагдсан Оросын мэргэжилтнүүдийн ололт амжилтад эргэлзэх шалтгаан бидэнд алга. Гамалейн төвийн бүтээсэн вакцин орчин үеийн биотехнологид суурилсан вакцин гэдгийг ОХУ-ын ШУА-ийн академич, вирус судлаач Ф.Ершов онцолсон. Түүнчлэн тэрбээр бусад компаниудын санал болгож буй вакцин нь мРНХ эсвэл урьд өмнө нь туршиж үзээгүй сармагчны аденовируст суурилсан гэж тайлбарлажээ.

Яагаад “Спутник-V” вакцин аюулгүй вэ гэвэл түүнийг гаргаж авахдаа хүний ​​биед хоргүй ханиадны вирусийг ашигласан бөгөөд түүнд коронавирус агуулагдаагүй. Харин түүний генетикийн кодын зөвхөн нэг хэсгийг ашигласан нь коронавирусийн халдвар авах боломжгүй болгосон. Ингэснээр хүний биед өөрийгөө коронавирусаас хамгаалахад шаардлагатай эсрэг биет ялгарч байгаа нь шинжилгээний үр дүнгээр батлагдсан. Хүний аденовирүсийн суурийг олон арван жилийн турш сайн судалсан бөгөөд түүний аюулгүй байдлыг 75 гаруй олон улсын эрдэм шинжилгээний нийтлэл, 250 гаруй эмнэлзүйн судалгаагаар баталсан болохыг манай эмнэлгийн мэргэжилтнүүд онцолж буй.

Энэ оны есдүгээр сарын 4-нд ”Спутник-V” вакцины клиник туршилтын нэг, хоёр дугаар шатны үр дүнг анагаах ухааны тэргүүлэх “The Lancet” сэтгүүлд нийтэлсэн ба туршилтад сайн дураараа хамрагдсан бүх хүмүүст ноцтой сөрөг нөлөө илрээгүй, гуморал буюу шингэний дархлааны болон эсийн дархлааны тогтвортой хариу урвал явагдсан болохыг баталсан. Одоогийн байдлаар гуравдугаар шатны клиник туршилтууд үргэлжилж байгаа бөгөөд үүнд ОХУ, Беларусь, Венесуэл, Арабын Нэгдсэн Эмират зэрэг улсын 40 мянган сайн дурынхан хамрагдаж байна. Эхний үр дүнг энэ сард олон нийтэд хүргэхээр төлөвлөж байна. Энэ оны есдүгээр сард Энэтхэг улс өөрийн нутаг дэвсгэрт “Спутник-V” вакцины клиникийн хоёр, гуравдугаар шатны туршилтыг явуулахыг дэмжсэн юм. Мөн Новосибирскийн “Вектор” судалгааны төв “ЭпиВакКорона” хэмээх Оросын хоёр дахь вакциныг бүтээсэн. Ерөнхийлөгч В.В.Путины хэлсэнчлэн, өөр хоёр төрлийн вакцин бэлэн болоход ойрхон байна. 

-Дээрх вакциныг Монголд нийлүүлэх тухай хоёр орны хооронд ямар нэгэн хэлэлцээр бий юу? Хэзээ Оросын эрдэмтдийн бүтээсэн вакциныг Монголд нийлүүлнэ гэж та бодож байна?   

-Тус вакциныг худалдаж авах хүсэлтээ Ойрх Дорнод, Ази, Латин Америк, Европ, ТУХН-ийн 50 гаруй орнууд Оросын шууд хөрөнгө оруулалтын санд ирүүлээд байна. Одоогийн байдлаар эдгээрээс Мексик (32 сая тун), Бразил (50 хүртэл сая тун), Энэтхэг (100 сая тун), Узбекистан (35 хүртэл сая тун), Непал (25 сая тун, өөрөөр хэлбэл хүн амын 90% хамрагдах боломжтой), Египет (25 сая тун, өөрөөр хэлбэл хүн амын 25%) улсад нийлүүлэхээр тохиролцоод буй.

Манай монгол түншүүд Оросын талаас томилогдсон эрх бүхий байгуулага болох Оросын шууд хөрөнгө оруулалтын сангаас бүх мэдээллийг авсан ба хэрэгцээтэй вакцины тоо хэмжээг урьдчилан тооцолсон байгаа. Гэвч Монгол Улсын хуулийн дагуу Монголд зөвхөн ДЭМБ-ын баталгаатай эмийн бүтээгдэхүүн хэрэглэхийг зөвшөөрдөг. Иймд Ковид-19 вакцин нийлүүлэх асуудал Орос, Монголоос гадна ДЭМБ-аас багагүй хамаарна гэсэн үг юм. 

-Ойрын хугацаанд Монгол, Оросын хил нээгдэх болов юу? 

-Бидний мэдэж буйгаар Ковид-19-ийн вакцин бүтээхийг хүлээх хэрэгтэй гэсэн зарчмыг Монгол Улсын Засгийн газар мөрдөж байна. Тиймээс хоёр улсын хилийн хорио цар тахлын нөхцөл байдлаас шууд хамаарна гэж хэлэх байна.

-Монгол, Оросын хооронд дипломат харилцаа тогтсоны 100 жилийн ой ирэх онд тохиож буй. Энэ хүрээнд ОХУ-ын Элчин сайдын яам ямар арга хэмжээ зохион байгуулах вэ?

-Хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 100 жилийн ойг 2021 оны арваннэгдүгээр сарын 5-нд тэмдэглэхээр төлөвлөөд буй. Москва, Улаанбаатар дахь төлөөлөгчид уг ойн арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулж байна. Гэвч ойн арга хэмжээнүүд цар тахлын нөхцөл байдлаас ихээхэн хамаарна. Тэгэхдээ бид Орос, Монголын хамтын ажиллагааны дээд түвшний уулзалтуудыг зохион байгуулж, эдийн засаг, худалдааны форум, түүх, архивын болон уран зургийн үзэсгэлэн, урлагийн тоглолтуудыг зохион байгуулж чадна гэж найдаж байгаа. Түүнчлэн, бид Алтай, Буриад, Халимаг, Тува, Алтайн болон Өвөр Байгалийн хязгаар, Эрхүү мужид олон арга хэмжээ зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

-Та Сингапур, Малайз, АНУ зэрэг олон оронд ажиллаж амьдарч байсан. Тэгвэл дээрх орнуудтай харьцуулахад Монгол Улсад ажиллаж, амьдрах нь ямар ялгаатай вэ? 

-Би дорно дахины судлаач мэргэжилтэй. Гэхдээ хятад хэлээ муухан санаж байна. Москвагийн Олон улсын харилцааны их сургуулиа төгсөөд, бүх амьдралаа ОХУ-ын Гадаад хэргийн яаманд зориуллаа. Би Ази, Номхон далайн бүс нутгийн янз бүрийн улс орнуудад ажиллаж, дэлхийн олон бүс нутагт очиж үзлээ. Ташрамд дурдахад, Гадаад хэргийн яаманд ажиллаж байхдаа хэдэн жилийн турш Хятадын гадаад бодлогыг судалж, Монголтой харилцах харилцааг чиглүүлж байсан. Би Монголд ОХУ-ын Засгийн газрыг төлөөлж ТУЗ-ын гишүүнээр Эрдэнэт, Монголросцветмет компаниудад хэд хэдэн удаа айлчилж байсан. Тиймээс намайг танай улсад суух Элчин сайдаар томилоход миний хувьд гэнэтийн зүйл байгаагүй. Өмнөх албан тушаалуудаас ялгаатай нь Монгол Улсад суугаа Элчин сайд хоёр орны харилцааны бүхий л асуудлуудыг хариуцдаг. 

-Таныг ОХУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайдаар томилсноос хойш долоон жил өнгөрсөн байна. Таны хувьд Монгол Улсын онцлог шинж чанар юу вэ? 

-Монгол Улс хэний ч зүрх сэтгэлд хүрч чадах орон. Танай орон маш олон онцлог шинж чанартай бөгөөд эдгээр онцлог нь хэдэн үе дамжсан нүүдэлчин соёлоос үүдэлтэй юм. Түүнчлэн Монгол Улс уламжлалт болон орчин үеийн соёлыг хослуулж чадсан нь хамгийн өвөрмөц онцлог шинж чанаруудын нэг юм.

-Монголчуудыг ОХУ-ын Элчин сайдын яамны тухай юу мэддэг байгаасай гэж та хүсдэг вэ? 

-Манай Элчин сайдын яамны ажилтан бүр Орос, Монголын ард түмний найрамдал, иж бүрэн түншлэлийг бэхжүүлэхэд чин сэтгэлээсээ зүтгэдэг. Манай дипломат ажилтнууд Монгол Улсыг, хэл, соёл, зан заншлыг нь маш их хүндэтгэж, сонирхдог. Монгол Улсын иргэдтэй хүмүүнлэгийн (хэл, соёл, боловсрол) салбарт шууд хамтран ажиллах чиглэлийг Улаанбаатар дахь Оросын шинжлэх ухаан, соёлын төв хариуцдаг. Харин Худалдааны төлөөлөгчийн газар нь худалдаа, эдийн засгийн тодорхой ажлуудыг гүйцэтгэдэг.